Temat związków partnerskich w polskim dyskursie publicznym pojawia się nieprzerwanie od 2003 r. kiedy to przez prof. Marię Szyszkowską został przygotowany pierwszy projekt ustawy. Osoby żyjące w związkach jednopłciowych, a także pary heteroseksualne pozostające w związkach niesformalizowanych, które z różnych przyczyn nie zawarły małżeństwa, wciąż czekają na uznanie ich praw i równe traktowanie przez ustawodawcę. W większości państw Unii Europejskiej istnieje możliwość zawierania związków partnerskich, które traktowane są na równi lub porównywalnie z małżeństwem. Projekt ustawy o rejestrowanych związkach partnerskich, który trafił pod obrady Sejmu, stanowi krok w kierunku zapewnienia większej równości dla wszystkich par w naszym kraju. Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie kluczowych aspektów tej propozycji oraz dokonanie jej porównania z instytucją małżeństwa.Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym jest wynikiem zarzutów Kredytobiorców co do sprawozdania rachunkowego Syndyka Mast Upadłości złożonego za okres od lutego do kwietnia 2024 roku.

Czym są rejestrowane związki partnerskie?

Rejestrowany związek partnerski to formalna, prawna umowa dwóch osób, niezależnie od ich płci. Projekt ustawy przewiduje, że taki związek będzie mógł być zawarty przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, podobnie jak małżeństwo. Jednakże, zakres praw i obowiązków wynikających z związku partnerskiego będzie w pewnych aspektach różnił się od tych, które wynikają z małżeństwa.

Projekt stanowi odpowiedź na zapotrzebowanie społeczne dotyczące par, zarówno tych o tej samej płci, które nie mają dostępu do instytucji małżeńskiej, jak i tych o różnej płci, żyjących w związkach niesformalizowanych, które z różnych względów nie mogą lub nie chcą zawrzeć związku małżeńskiego.

Założenia są takie, że związek partnerski będzie oparty na zasadach wzajemnego szacunku, wsparcia i lojalności, zapewniając równość praw i obowiązków obu partnerów. Osoby pozostające w takim związku zobowiązane będą do współdziałania na rzecz wspólnego dobra oraz do zaspokajania wzajemnych potrzeb w miarę swoich możliwości

Główne cele ustawy o rejestrowanych związkach partnerskich to:

• wprowadzenie nowej instytucji do polskiego prawa, która zapewni ochronę parom jednopłciowym i umożliwi parom różnopłciowym formalizację ich związku;
• odpowiedź na potrzeby społeczne, ale też wyzwania, związane ze zmieniającym
  się społeczeństwem, modelem rodziny, demografią, stylem życia;
• wykonanie wyroków wydanych przez ETPCz: z dnia 12 grudnia 2023 r.  w sprawie Przybyszewska i Inni przeciwko Polsce (skarga nr 11454/17 i 9 innych) oraz z dnia 19 września 2024 r. w sprawie Formela i inni przeciwko Polsce (skarga nr 58828/12 i 4 inne) – po podobnym wyroku ETPCz (Oliari i inni przeciwko Włochom z dnia 21 lipca 2015 roku – skarga nr 18766/1) związki partnerskie wprowadziły do swojego systemu prawnego w 2016 roku Włochy;
• uznanie zagwarantowanej w Konstytucji RP przyrodzonej godności i równości wszystkich obywateli wobec prawa;
• realizacja międzynarodowych zobowiązań i wdrożenie zaleceń dotyczących niedyskryminacji i poszanowania godności i prawa do życia rodzinnego i prywatnego każdej osoby.

Procedura zawierania związku partnerskiego oraz ogólna charakterystyka związków partnerskich

Prawo do zawarcia związku partnerskiego ma przysługiwać każdej osobie, która ukończyła osiemnaście lat, bez względu na płeć. Rejestracja związku partnerskiego wpływa na status cywilny, dlatego przed zawarciem związku należy złożyć oświadczenie o braku przeszkód prawnych przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. To właśnie kierownik urzędu, mający dostęp do rejestru stanu cywilnego, jest uprawniony do oceny, czy spełnione są wszystkie warunki zawarcia związku i dokonania stosownego wpisu.

Osoby chcące zawrzeć związek partnerski zobowiązane są przedstawić kierownikowi urzędu stanu cywilnego wymagane dokumenty, w tym oświadczenie o braku przeszkód prawnych do zawarcia takiego związku. Przeszkody te obejmują pokrewieństwo, przysposobienie, brak pełnej zdolności do czynności prawnych oraz pozostawanie w związku małżeńskim, bądź wcześniej zawartym związku partnerskim. W przypadku wątpliwości co do istnienia przeszkód, kierownik urzędu zwróci się o rozstrzygnięcie do sądu.

Wspólne nazwisko

Zasady wyboru nazwiska po zawarciu związku partnerskiego mają być identyczne jak te obowiązujące w przypadku małżeństw. Przed zawarciem związku partnerskiego każda z osób może złożyć oświadczenie o wyborze nazwiska, które będzie nosić po rejestracji związku. Ma ona prawo przyjąć nazwisko partnera/partnerki, zachować swoje dotychczasowe nazwisko lub połączyć oba nazwiska w jedno. W przypadku połączenia nazwiska, mogą one składać się maksymalnie z dwóch członów. Jeśli żadna ze stron nie złoży oświadczenia, obie osoby zachowują swoje dotychczasowe nazwiska.

Powinowactwo

Jedną z podstawowych różnic między związkiem partnerskim a małżeństwem jest brak tworzenia więzi powinowactwa między partnerem, a rodziną jego partnera.

Wspólność majątkowa

Projekt przewiduje jako podstawowy model rozdzielności majątkowej partnerów. Oznacza to, że każdy z partnerów zachowuje swój majątek nabyty zarówno przed, jak i po zawarciu związku partnerskiego, zarządzając nim samodzielnie. Partnerzy mogą zawrzeć umowę majątkową, która określi, czy ich majątki będą wspólne, czy pozostaną oddzielne. Jeśli zdecydują się na wspólność majątkową, będą dzielić się wszystkim, co nabyli w trakcie związku. Mogą również zdecydować o rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków, co oznacza, że na koniec związku osoba, której dorobek był mniejszy niż dorobek drugiej osoby w związku partnerskim, będzie miała możliwości żądania po ustaniu związku partnerskiego wyrównania powyższej różnicy poprzez zapłatę lub przeniesienie praw.

Prawo do mieszkania

W przypadku, gdy tylko jeden z partnerów jest właścicielem mieszkania, drugi partner ma prawo korzystać z tego mieszkania. To samo prawo ma przysługiwać dzieciom partnera, który nie jest właścicielem mieszkania. Prawo to obejmuje również wyposażenie mieszkania. Po rozwiązaniu związku partnerskiego prawo to wygasa po 3 miesiącach, chyba że druga osoba dobrowolnie opuści mieszkanie.

Korelacje z małżeństwem

Zawarcie małżeństwa przez partnerów jest równoznaczne z rozwiązaniem związku partnerskiego. Od chwili zawarcia małżeństwa nie stosuje się przepisów o związku partnerskim, lecz przepisy o małżeństwie. Nie ma także potrzeby podejmowania dodatkowych czynności dotyczących rozwiązania związku partnerskiego.

Dzieci

Ustawa nie dopuszcza adopcji tudzież przysposobienia dzieci przez partnerów w związku partnerskim. Niemniej jednak, osoba pozostająca w takim związku ma prawo uczestniczyć w codziennej opiece nad dzieckiem partnera, pod warunkiem zgody obojga rodziców biologicznych. To uprawnienie jest związane z obowiązkiem kierowania się zasadą dobra dziecka. Przepis ten uwzględnia rosnącą liczbę rodzin patchworkowych, gdzie osoby niebędące rodzicami biologicznymi często pełnią rolę opiekunów.

Obowiązek alimentacyjny

Przepisy dotyczące obowiązku alimentacyjnego są ukształtowane inaczej niż w przypadku rozwiedzionych małżonków.

Przez okres jednego roku po rozstaniu, byli partnerzy mają obowiązek wzajemnie się utrzymywać, jeśli jeden z nich znajdzie się w niedostatku. Ten obowiązek dotyczy zarówno sytuacji, gdy rozstanie nastąpiło na mocy oświadczenia jednej osoby, jak i gdy obie strony się na to zgodziły. Obowiązek alimentacyjny wygasa po roku lub wcześniej, jeśli osoba otrzymująca alimenty zawrze nowy związek małżeński lub partnerski. Wygaśnięcie tego obowiązku nie będzie stanowić jednak przeszkody do wydania przez sąd rozstrzygnięcia o świadczeniach alimentacyjnych należnych za okres, w którym znajdował on zastosowanie.

Z ważnych powodów obowiązek alimentacyjny między osobami, których związek partnerski ustał, może mieć postać świadczenia jednorazowego, w tym polegającego na zapłacie sumy pieniężnej lub przeniesieniu prawa. Takie świadczenie może umożliwić osobie uprawnionej uzyskanie odpowiednich kwalifikacji czy też rozpoczęcie działalności gospodarczej.

Ustanie związku partnerskiego

Projekt ustawy zakłada, że rejestrowany związek partnerski ustaje w przypadku:

• śmierci jednej z osób w związku partnerskim;
• uznania jednej z osób w związku partnerskim za zmarłą;
• unieważnienia związku partnerskiego;
• rozwiązania związku partnerskiego;
• zawarcia małżeństwa przez osoby, które zawarły ze sobą związek partnerski.

Ustawa reguluje, że rejestrowany związek partnerski może zostać unieważniony, jeśli doszło do zawarcia związku partnerskiego pomimo istnienia okoliczności wyłączających możliwość jego zawarcia.

Różnice między rejestrowanym związkiem partnerskim a małżeństwem

Rejestrowany związek partnerski różni się od małżeństwa przede wszystkim prostszą procedurą zawarcia oraz skróconym czasem pomiędzy złożeniem zapewnień o braku przeszkód do zawarcia związku a jego zarejestrowaniem – 14 dni (w przypadku małżeństwa – 30 dni).Nie ma też możliwości zawarcia związku partnerskiego w formie wyznaniowej. Różnicą jest również to, że okolicznością wyłączającą zawarcie związku partnerskiego jest wiek poniżej 18 roku życia i brak możliwości uzyskania sądowej zgody na zawarcie związku partnerskiego przez osobę poniżej 18 roku życia.

W odróżnieniu od małżeństwa, gdzie domyślną formą stosunków majątkowych jest wspólność majątkowa, w związkach partnerskich obowiązuje rozdzielność majątkowa partnerów.

W zakresie adopcji dzieci, osoby w związkach partnerskich mają ograniczone prawa w porównaniu do małżonków. Nie mogą one przeprowadzić wspólnej adopcji ani przysposobić dziecka partnera.

W przypadku związków partnerskich nie istnieje domniemanie ojcostwa. Oznacza to, że jeśli dziecko urodzi się w trakcie trwania takiego związku, ojcostwo musi być ustalone w drodze uznania dziecka przez ojca.

Partner/partnerka rodzica nie posiada pełnej władzy rodzicielskiej nad dzieckiem. Jego/jej uprawnienia ograniczają się do podejmowania decyzji dotyczących codziennego życia dziecka.

Ustanie związku partnerskiego odbywa się w sposób mniej formalny niż rozwód małżeński. W przypadku zakończenia związku partnerskiego nie jest wymagane postępowanie sądowe, a proces jest prostszy. Wystarczy, aby obie strony złożyły wspólne oświadczenie o zakończeniu związku, które może zostać złożone przed odpowiednim urzędnikiem stanu cywilnego. W przeciwieństwie do rozwodu małżeńskiego, nie ma konieczności wykazywania trwałego i zupełnego rozkładu pożycia ani orzekania o winie. Z uwagi na brak trybu sądowego, nie pozywa się swojego partnera/partnerki o rozwiązanie związku, a samo złożenie oświadczenia wystarcza do formalnego zakończenia relacji. W sytuacji, gdy tylko jedna ze stron chce zakończyć związek partnerski, możliwe jest złożenie jednostronnego oświadczenia, które zostanie uznane za wystarczające do rozwiązania związku.

Nie przewidziano instytucji separacji dla związku partnerskiego.

Cecha	Małżeństwo	Rejestrowany związek partnerski
Podstawa prawna	Konstytucja RP Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy	Projektowana ustawa o rejestrowanych związkach partnerskich
Definicja	Związek kobiety i mężczyzny, ustanowiony przez akt stanu cywilnego	Związek dwóch osób, niezależnie od płci, ustanowiony przez akt stanu cywilnego
Zawarcie	Wymaga spełnienia określonych przesłanek (np. pełna zdolność do czynności prawnych, brak przeszkód do zawarcia małżeństwa)	Wymaga spełnienia określonych przesłanek (np. pełna zdolność do czynności prawnych, brak istniejącego związku partnerskiego)
Skutki prawne (w tym prawa i obowiązki)	Szeroki katalog skutków (w tym prawa i obowiązki), m.in.: wspólnota majątkowa obowiązek alimentacyjny prawo do dziedziczenia prawo do opieki nad wspólnymi dziećmi prawo do nazwiska małżonka kreuje stosunek powinowactwa równe prawa i obowiązki w małżeństwie obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli obowiązek, małżonków do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli prawo do mieszkania przysługujące jednemu małżonkowi – drugi małżonek jest uprawniony do korzystania z tego mieszkania w celu zaspokojenia potrzeb rodziny prawo do informacji o stanie zdrowia małżonka w szczególnych sytuacjach prawo do pochówku	Szeroki katalog skutków (w tym prawa i obowiązki), m.in: możliwość ustanowienia wspólnoty majątkowej obowiązek alimentacyjny (w określonych sytuacjach) prawo do dziedziczenia (może być uregulowane w umowie) ograniczone prawo do opieki nad wspólnymi dziećmi (np. w przypadku wspólnego rodzicielstwa) brak automatycznego prawa do nazwiska partnera nie kreuje stosunku powinowactwa równe prawa i obowiązki wynikające z zawartego związku partnerskiego obowiązek do wzajemnego szacunku, lojalności, pomocy oraz współdziałania dla wspólnego dobra obowiązek, partnerów do zaspokajania uzasadnionych wzajemnych potrzeb (jak również w pewnych przypadkach potrzeb dzieci partnera)prawo do mieszkania przysługujące jednej osobie w związku partnerskim – druga z osób w związku partnerskim jest uprawniona do korzystania z tego mieszkania w celu zaspokojenia potrzeb własnych prawo do informacji o stanie zdrowia partnera w szczególnych sytuacjach prawo do pochówku
Dzieci	Małżonkowie mają pełnię władzy rodzicielskiej nad wspólnymi dziećmi. Możliwość wspólnego przysposobienia dzieci	Brak pełnej władzy rodzicielskiej nad wspólnymi dziećmi. Ograniczone możliwości dotyczące opieki nad dziećmi. Brak możliwości wspólnego przysposobienia dzieci (wg projektu)
Domniemanie ojcostwa	Istnieje domniemanie ojcostwa	Brak domniemania ojcostwa
Władza rodzicielska	Istnieje władza rodzicielska	Partner/Partnerka rodzica nie ma prawa wykonywania władzy rodzicielskiej
Separacja	Istnieje instytucja separacji	Brak instytucji separacji
Rozwiązanie	Rozwód lub unieważnienie małżeństwa	Rozwiązanie przez złożenie oświadczenia (jednej ze stron bądź wspólnego oświadczenia)
Podatki	Możliwość wspólnego rozliczenia podatku dochodowego	Możliwość wspólnego rozliczenia podatku dochodowego (wg projektu)
Emerytura i renta	Prawo do emerytury rodzinnej i renty rodzinnej	Ograniczone prawo do świadczeń emerytalnych i rentowych (wg projektu)
Ubezpieczenia społeczne	Małżonkowie są wzajemnie ubezpieczeni	Partnerzy mogą być ubezpieczeni na zasadach ogólnych

Podsumowanie

Projekt ustawy o rejestrowanych związkach partnerskich to przede wszystkim sygnał głębokich przemian społecznych i kulturowych. Wprowadzenie rejestrowanych związków partnerskich jest odpowiedzią na rosnące oczekiwania społeczności LGBTQ+ chcącej skorzystać z ochrony prawno-instytucjonalnej ze strony państwa, jak również wszystkich tych, którzy pragną sformalizować swoje związki w sposób zgodny z własnymi przekonaniami. Choć związek partnerski nie będzie tożsamy z małżeństwem, to zapewni parom dodatkową ochronę prawną i umożliwi im budowanie stabilnych relacji.

Korzyści wynikające z formalizacji związku partnerskiego:  

• Stabilność i bezpieczeństwo: ustalenie praw i obowiązków partnerów zapewnia większą przewidywalność i stabilizację w relacji;
• Ochrona majątkowa: partnerzy mogą uregulować swoje wspólne majątki, co jest szczególnie istotne w przypadku długoterminowych związków;
• Ułatwienia w życiu codziennym: związek partnerski ułatwia załatwianie wielu formalności, takich jak wspólne wynajmowanie mieszkania, korzystanie z ubezpieczenia zdrowotnego partnera czy współdecydowanie o sprawach medycznych;
• Uznanie społeczne: formalizacja związku partnerskiego jest wyrazem uznania dla różnorodności form życia rodzinnego i przyczynia się do budowania bardziej tolerancyjnego społeczeństwa.

Warto podkreślić, że wprowadzenie instytucji związku partnerskiego nie oznacza deprecjonowania małżeństwa. Małżeństwo pozostanie ważną instytucją, a pary będą miały swobodę wyboru formy, w jakiej chcą sformalizować swoją relację. Projekt ustawy o związkach partnerskich to krok w kierunku większej równości i sprawiedliwości społecznej, a także szansa na budowanie bardziej inkluzywnego społeczeństwa.

---

Autorami artykułu są: r. pr. Szymon Łabędzki oraz apl. adw. Patryk Janczewski z Praktyki Prawa Rodzinnego Kancelarii Sobota Jachira.